जुलै १९९७.
"पपा पपा एक काम आहे." चिरंजीव.
"काय?" मी.
"हळू बोल आई ऐकेल."
"टीचरनी रिमार्क दिला आहे. कॅलेंडर बघ. सही कर आणि तुला शाळेत बोलावलं आहे."
"काय झालं?"
"हॅ हॅ हॅ हॅ!"
????
"हॅ हॅ हॅ हॅ!"
"अरे गाढवा शाळा सुरु होईन महिना पण झाला नाही आणि रिमार्क दिला? आणि मला बोलावलं तरी हसतोस काय?"
"पपा! आम्ही हसतो म्हणून बोलावलं. हसायलाच येतं?"
????
"नवीन मिस आली आहे जॉग्रफीला."
"मग?"
"ती चकणी आहे. तिला बघून आम्हाला हसायलाच येतं! सगळी मुलं हसतात. कोणाकडे बघते ते कळतच नाही. एक डोळा लेफ्टला दुसरा राईटला."
आता मला पण हसायला आलं. "मग सगळी मुलं हसत असणार!"
"हो!"
"रिमार्क किती जणांना दिला?"
"फक्त मला."
????
"काय मायती (माहिती)!"
आतां माझा पारा किंचित चढला. इतकी मुलं वर्गांत असतांना यानेंच काय पाप केलें होतें. पण वीणा मेनन मिसेस तर चांगली आहे. ती तर मुळींच पार्शालिटी करणार नाहीं. मरो! उद्यांच बघूंया.
"असू दे. येतो उद्या आणि भेटतो. कोणाला भेटायचं?"
"मनीषा मिसेस."
"पण तुम्हाला कुठे आहे मनीषा?"
"ती हेडमिस्ट्रेस आहे."
"पण रिमार्क तर क्लास टीचरनी दिला आहे. नायर मिसेसनी!"
"त्या जॉग्रफीच्या मिसनी कंप्लेन केली हेडमिस्ट्रेसकडे. नायर मिसेसनी सांगितलं की मनीषा मिसेसला भेटायला सांग म्हणून. आईला बोलू नको."
"हो."
- X - X - X -
"मॉर्निग टीचर!"
"व्हेरी गुडमॉर्निंग!" मनीषाबाई प्रसन्न हसल्या. माझा ताण कमी झाला.
"येस मिसेस? एनीथिंग सिरीयस?"
"नॉट सीरियस ऍज सच, बट अ हेडेक फॉऽऽ मी! ऍन अनयूज्वल, क्वीअऽऽ प्रॉब्लेम!" आतां तिच्या चेहर्‍यावर तणाव आणि संकोच.
"यू लुक प्रीटी टेऽऽन्स! प्लीज स्पीक फ्रीऽऽली. नो फॉर्मॅलिटीज फ्लीज! ओऽऽपन अप प्लीऽऽज!"
आतां तिचा ताण बराचसा निवळला. घडाघडा बोलायला लागली. सांगायला लागली कीं मिस चकणी आहे म्हणून मुलें हसतात. याच नाहीं. सगळ्याच वर्गातलीं. मिस तक्रार करते कीं मुलें हसायला लागली कीं तिला बोलणें सुचत नाहीं. मग ती एखाद्या वेळीं बोलायला चुकते. मग मुलें अजून हसतात. तिनें आत्मविश्वास गमावला आहे. तास संपला कीं स्टाफरूममध्यें रडते. खरे तर मुलें शांत राहायला पाहिजेत ही तिची अपेक्षा रास्त आहे. पण इतक्या वर्गातल्या प्रत्येक मुलामुलीला कशी पनीशमेंट करणार? काय करावें सुचत नाहीं.
ती बोलतांबोलतां माझें विचारचक्र वेगानें फिरायला लागलें होतें.
"लुक मिसेस! चिल्ड्रन विल बिहेव लाईक चिल्ड्रन. दे कॅनॉट बिहेव्ह लाईक ग्रोऽऽन अप्स. ईव्हन दॅट्स द ब्यूटी ऑफ दॅट एऽऽज. यू ऍंड मी कॅनॉट ब्रिंग दोज डेज बॅक." माझी फिरंगी भाषेंतली टकळी आगाऊपणें चालूच.
"चकणेपणा घरीं ठेवून ती शाळेंत येऊन शकणार नाहीं. मुलें वाईट नसतात. तीहि वाईट नसेलच. दोघे एकमेकांचे शत्रूहि नाहींत. तिरळे डोळे बघून मुलांना आपोआपच हसूं येतं. उत्तम हेंच आहे कीं त्या मिसनें मन शांत ठेवून शिकवत राहावें. मुलं हसतात त्याकडे दुर्लक्ष करावें. आणि बोलण्यांत चुका करूं नयेत. हें बोलणं सोपं आहे पण तिनें घरीं पण भरपूर वेळ देऊन याचा सराव करायला पाहिजे. थोड्या दिवसांनीं मुलांना तिच्या चकणेपणाची संवय होईल. मग मुलांना सहवासानें तिच्याबद्दल आपुलकी निर्माण होईल. मुलंहि हसणार नाहींत आणि तिची समस्या सुटेल. शाळेला सुटी पडली कीं तिनें वैद्यकीय शस्त्रक्रिया करून तिरळा डोळा सरळ करून घ्यावा हें बरें. नाहींतर पुढल्या वर्षीं हीच समस्या पुन्हां आ वासेल."
"सोऽऽ नाईस ऑफ यू! आय् ऍम सोऽऽ मच रिलीव्हड! मेनी मेनी थॅंक्स. आय् वॉज वंऽऽडरिंग वॉट टू डूऽऽ! थॅंक्स वन्स अगेन!"
"आणखी एक गोष्ट. तुम्हीं वर्गांत जाऊन मुलांना समजावा कीं निसर्गानें तिला असेंच बनवलें आहे. तुम्हीं हसलांत तर तिला वाईट वाटेल ना. आणि तिला कलेक्टिव्हली सॉरी म्हणा. मुलांनीं कलेक्टिव्हली सॉरी म्हटलं कीं मिसचा मान पण राहील आणि राग पण निवळेल."
बाईंच्या चेहर्‍यावर समाधान झळकलें.
"पण एक विचारतों मनीषा मिसेस, राग मानूं नका, पण फक्त आमच्याच मुलाला रिमार्क कां?"
"व्हेरी व्हेरी सॉरी फॉर दॅट. पण वीणा मेनन मिसेस म्हणाल्या कीं एकदोन पेरेंटस् शीं बोलून चर्चा करून काय करायचें तें ठरवा. तिनें तुमचें नांव रेकमेंड केलें होतें. पण तुमच्याशीं बोलल्यावर आता आणखी कोणाशीं बोलायची जरूरच नाहीं."
"हा मीं माझा बहुमान समजूं कां? पण त्याला वाईट वाटलें कीं फक्त त्यालाच रिमार्क म्हणून." मीं पुन्हां इंग्रजी फाडलें.
"मी काळजी घेईन त्याची. आत्तां बोलतें पाहा त्याच्याशीं."
"बाय्!"
"बाय्! सो नाईस ऑफ यू!"
- X - X - X -
ऑगस्ट १९९७.
"पपा पपा एक काम आहे."
"काय?"
"टीचरनी विचारलं आहे कीं १५ ऑगस्टला तू फ्री आहेस का म्हणून?"
"परत? आता काय झालं? चकणीला हसत नाहींस ना?"
"आता कोणालाच हसायला येत नाही तिला बघून. सवय झाली."
"१५ ऑगस्टला तू फ्री आहेस का पयलं सांग."
"हो आहे फ्री. पण कशाला?"
"ढॅण् टॅ ढॅण्! याऽ हूऽऽऽऽ!"
????
"१५ ऑगस्टला तुला शाळेत बोलवणार आहेत. प्राईज डिस्ट्रीब्यूशनला चीफ गेस्ट म्हणून. इंडिपेंडन्स डे ची गोल्डन ज्यूबिली आहे ना, म्हणून."
"अरे नेते लोक असतात तिथे. मी नाही येणार."
"आमच्या शाळेत नसतात कधी नेता लोक. पेरेंट्सनाच बोलवतात चीफ गेस्ट म्हणून. तू येणार असशील तर सॅटऽडेला टीचर आणि पीटी चे सर येतील ऑफिशियल इन्व्हिटेशन द्यायला."
"पण विचार कोण नेतेबिते येणार आहेत काय म्हणून. असतील तर मीं नाहीं येणार."
- X - X - X -
"पपा, फक्त मिसेस गंगाधरन, एक्स लायब्ररीयन ऑफ टी आय् एफ् आर् येणार गेस्ट ऑफ ऑनऽ म्हणून. नेते कोणी नाहीत. सांगूऽऽ तू येणार म्हणून?"
"हो!"
"याहूऽऽऽ. तू हायवे कडून शाळेच्या गेटवर यायचं. गंगाधरन मॅडम पण तिथें असणार. आणि तिथें ड्रम, ट्रंपेट आणि ब्यूगल वाजवणारी मुलं आणि आणखी ५० मुलं असणार. ५० ईयर्स झाली ना इंडिपेंडन्सला, म्हणून. ड्रमवाले सर्वांत पुढें. मग त्यांच्यामागें ५ X ५ = २५ मुलं. मग तू आणि गेस्ट ऑफ ऑनऽ मग मागे अजून २५ मुलं मग. मग ढुमढूम च्या तालावर लेफ्ट राईट करत फ्लॅगसमोर जायचं. तू फ्लॅग वर चढवायचा, मग ड्रमच्या र्‍हिदमवर जन गण मन. मग तुझ स्पीच, मग गेस्ट ऑफ ऑनरचं स्पीच आणि मग प्राईज डिस्ट्रीब्यूशन. आता बघ शाळेत काय वट आहे माझी. सॅटऽडेला टीचर आणि पीटी चे सर येतील ऑफिशियल इन्व्हिटेशन द्यायला."
सोहळा मस्त रंगला. ड्रमचा आवाज इतका जोरदार होता कीं शाळकरी मुलें वाजवताहेत म्हणून सांगितलें तर विश्वासच बसणार नाहीं. सौ. गंगाधरन त्या १९४७ सालच्या स्वातंत्र्यदिनीं आठनऊ वर्षांच्या होत्या. त्या दिवसाच्या आठवणीनें त्या अगदीं भारावून गेल्या होत्या आणि भरभरून बोलत होत्या. माझाहि रथ दोन अंगुळें वर हवेंत होताच. त्यांच्या बडबडीनें तो आणखी दोन अंगुळें वर गेला. उत्साहानें छोटेंसेंच पण जोरदार भाषण ठोकलें आणि भरपूर टाळ्या मिळवल्या. जसा आखला होता तस्साच मस्त सोहळा झाला. वयानें, शिक्षणानें आणि ज्ञानानें त्या श्रेष्ठ असल्याने मी त्यांना योग्य तो सन्मान दिला. त्यामुळें कार्यक्रमाची शोभा वाढली. खरें तर त्यांनाच चीफ गेस्ट करायला हवें होतें. पण कदाचित जेंडर बायसमुळें मीं झालों असणार. भारत नांवाच्या एका पाचवीतल्या मुलानें दणदणीत भाषण केलें. पण सर्वांत खणखणीत आणि जोरदार भाषण मात्र माझेंच होतें.
आजहि १५ ऑगस्टला अचानक आजूबाजूचें सारें गायब होतें. मी तस्साच ड्रमच्या तालावर तिरंग्याकडे खाडखाड चालत जातो, प्रास्ताविक चालू असतांना सौ. गंगाधरनचे दाक्षिणात्य उच्चारातले ते मंतरलेले शब्द ऐकूं येतात, तीं भारलेलीं जोरदार भाषणें आठवतात. चिरंजिवाचा तो अभिमानानें फुललेला चेहरा आठवतो आणि आठवणींचे आभाळ मनांत मावत नाहीं. जय हिंद.
पूर्वप्रकाशन: मनोगत.कॉम, १८-०८-२००९.
"पपा पपा एक काम आहे." चिरंजीव.
"काय?" मी.
"हळू बोल आई ऐकेल."
"टीचरनी रिमार्क दिला आहे. कॅलेंडर बघ. सही कर आणि तुला शाळेत बोलावलं आहे."
"काय झालं?"
"हॅ हॅ हॅ हॅ!"
????
"हॅ हॅ हॅ हॅ!"
"अरे गाढवा शाळा सुरु होईन महिना पण झाला नाही आणि रिमार्क दिला? आणि मला बोलावलं तरी हसतोस काय?"
"पपा! आम्ही हसतो म्हणून बोलावलं. हसायलाच येतं?"
????
"नवीन मिस आली आहे जॉग्रफीला."
"मग?"
"ती चकणी आहे. तिला बघून आम्हाला हसायलाच येतं! सगळी मुलं हसतात. कोणाकडे बघते ते कळतच नाही. एक डोळा लेफ्टला दुसरा राईटला."
आता मला पण हसायला आलं. "मग सगळी मुलं हसत असणार!"
"हो!"
"रिमार्क किती जणांना दिला?"
"फक्त मला."
????
"काय मायती (माहिती)!"
आतां माझा पारा किंचित चढला. इतकी मुलं वर्गांत असतांना यानेंच काय पाप केलें होतें. पण वीणा मेनन मिसेस तर चांगली आहे. ती तर मुळींच पार्शालिटी करणार नाहीं. मरो! उद्यांच बघूंया.
"असू दे. येतो उद्या आणि भेटतो. कोणाला भेटायचं?"
"मनीषा मिसेस."
"पण तुम्हाला कुठे आहे मनीषा?"
"ती हेडमिस्ट्रेस आहे."
"पण रिमार्क तर क्लास टीचरनी दिला आहे. नायर मिसेसनी!"
"त्या जॉग्रफीच्या मिसनी कंप्लेन केली हेडमिस्ट्रेसकडे. नायर मिसेसनी सांगितलं की मनीषा मिसेसला भेटायला सांग म्हणून. आईला बोलू नको."
"हो."
- X - X - X -
"मॉर्निग टीचर!"
"व्हेरी गुडमॉर्निंग!" मनीषाबाई प्रसन्न हसल्या. माझा ताण कमी झाला.
"येस मिसेस? एनीथिंग सिरीयस?"
"नॉट सीरियस ऍज सच, बट अ हेडेक फॉऽऽ मी! ऍन अनयूज्वल, क्वीअऽऽ प्रॉब्लेम!" आतां तिच्या चेहर्‍यावर तणाव आणि संकोच.
"यू लुक प्रीटी टेऽऽन्स! प्लीज स्पीक फ्रीऽऽली. नो फॉर्मॅलिटीज फ्लीज! ओऽऽपन अप प्लीऽऽज!"
आतां तिचा ताण बराचसा निवळला. घडाघडा बोलायला लागली. सांगायला लागली कीं मिस चकणी आहे म्हणून मुलें हसतात. याच नाहीं. सगळ्याच वर्गातलीं. मिस तक्रार करते कीं मुलें हसायला लागली कीं तिला बोलणें सुचत नाहीं. मग ती एखाद्या वेळीं बोलायला चुकते. मग मुलें अजून हसतात. तिनें आत्मविश्वास गमावला आहे. तास संपला कीं स्टाफरूममध्यें रडते. खरे तर मुलें शांत राहायला पाहिजेत ही तिची अपेक्षा रास्त आहे. पण इतक्या वर्गातल्या प्रत्येक मुलामुलीला कशी पनीशमेंट करणार? काय करावें सुचत नाहीं.
ती बोलतांबोलतां माझें विचारचक्र वेगानें फिरायला लागलें होतें.
"लुक मिसेस! चिल्ड्रन विल बिहेव लाईक चिल्ड्रन. दे कॅनॉट बिहेव्ह लाईक ग्रोऽऽन अप्स. ईव्हन दॅट्स द ब्यूटी ऑफ दॅट एऽऽज. यू ऍंड मी कॅनॉट ब्रिंग दोज डेज बॅक." माझी फिरंगी भाषेंतली टकळी आगाऊपणें चालूच.
"चकणेपणा घरीं ठेवून ती शाळेंत येऊन शकणार नाहीं. मुलें वाईट नसतात. तीहि वाईट नसेलच. दोघे एकमेकांचे शत्रूहि नाहींत. तिरळे डोळे बघून मुलांना आपोआपच हसूं येतं. उत्तम हेंच आहे कीं त्या मिसनें मन शांत ठेवून शिकवत राहावें. मुलं हसतात त्याकडे दुर्लक्ष करावें. आणि बोलण्यांत चुका करूं नयेत. हें बोलणं सोपं आहे पण तिनें घरीं पण भरपूर वेळ देऊन याचा सराव करायला पाहिजे. थोड्या दिवसांनीं मुलांना तिच्या चकणेपणाची संवय होईल. मग मुलांना सहवासानें तिच्याबद्दल आपुलकी निर्माण होईल. मुलंहि हसणार नाहींत आणि तिची समस्या सुटेल. शाळेला सुटी पडली कीं तिनें वैद्यकीय शस्त्रक्रिया करून तिरळा डोळा सरळ करून घ्यावा हें बरें. नाहींतर पुढल्या वर्षीं हीच समस्या पुन्हां आ वासेल."
"सोऽऽ नाईस ऑफ यू! आय् ऍम सोऽऽ मच रिलीव्हड! मेनी मेनी थॅंक्स. आय् वॉज वंऽऽडरिंग वॉट टू डूऽऽ! थॅंक्स वन्स अगेन!"
"आणखी एक गोष्ट. तुम्हीं वर्गांत जाऊन मुलांना समजावा कीं निसर्गानें तिला असेंच बनवलें आहे. तुम्हीं हसलांत तर तिला वाईट वाटेल ना. आणि तिला कलेक्टिव्हली सॉरी म्हणा. मुलांनीं कलेक्टिव्हली सॉरी म्हटलं कीं मिसचा मान पण राहील आणि राग पण निवळेल."
बाईंच्या चेहर्‍यावर समाधान झळकलें.
"पण एक विचारतों मनीषा मिसेस, राग मानूं नका, पण फक्त आमच्याच मुलाला रिमार्क कां?"
"व्हेरी व्हेरी सॉरी फॉर दॅट. पण वीणा मेनन मिसेस म्हणाल्या कीं एकदोन पेरेंटस् शीं बोलून चर्चा करून काय करायचें तें ठरवा. तिनें तुमचें नांव रेकमेंड केलें होतें. पण तुमच्याशीं बोलल्यावर आता आणखी कोणाशीं बोलायची जरूरच नाहीं."
"हा मीं माझा बहुमान समजूं कां? पण त्याला वाईट वाटलें कीं फक्त त्यालाच रिमार्क म्हणून." मीं पुन्हां इंग्रजी फाडलें.
"मी काळजी घेईन त्याची. आत्तां बोलतें पाहा त्याच्याशीं."
"बाय्!"
"बाय्! सो नाईस ऑफ यू!"
- X - X - X -
ऑगस्ट १९९७.
"पपा पपा एक काम आहे."
"काय?"
"टीचरनी विचारलं आहे कीं १५ ऑगस्टला तू फ्री आहेस का म्हणून?"
"परत? आता काय झालं? चकणीला हसत नाहींस ना?"
"आता कोणालाच हसायला येत नाही तिला बघून. सवय झाली."
"१५ ऑगस्टला तू फ्री आहेस का पयलं सांग."
"हो आहे फ्री. पण कशाला?"
"ढॅण् टॅ ढॅण्! याऽ हूऽऽऽऽ!"
????
"१५ ऑगस्टला तुला शाळेत बोलवणार आहेत. प्राईज डिस्ट्रीब्यूशनला चीफ गेस्ट म्हणून. इंडिपेंडन्स डे ची गोल्डन ज्यूबिली आहे ना, म्हणून."
"अरे नेते लोक असतात तिथे. मी नाही येणार."
"आमच्या शाळेत नसतात कधी नेता लोक. पेरेंट्सनाच बोलवतात चीफ गेस्ट म्हणून. तू येणार असशील तर सॅटऽडेला टीचर आणि पीटी चे सर येतील ऑफिशियल इन्व्हिटेशन द्यायला."
"पण विचार कोण नेतेबिते येणार आहेत काय म्हणून. असतील तर मीं नाहीं येणार."
- X - X - X -
"पपा, फक्त मिसेस गंगाधरन, एक्स लायब्ररीयन ऑफ टी आय् एफ् आर् येणार गेस्ट ऑफ ऑनऽ म्हणून. नेते कोणी नाहीत. सांगूऽऽ तू येणार म्हणून?"
"हो!"
"याहूऽऽऽ. तू हायवे कडून शाळेच्या गेटवर यायचं. गंगाधरन मॅडम पण तिथें असणार. आणि तिथें ड्रम, ट्रंपेट आणि ब्यूगल वाजवणारी मुलं आणि आणखी ५० मुलं असणार. ५० ईयर्स झाली ना इंडिपेंडन्सला, म्हणून. ड्रमवाले सर्वांत पुढें. मग त्यांच्यामागें ५ X ५ = २५ मुलं. मग तू आणि गेस्ट ऑफ ऑनऽ मग मागे अजून २५ मुलं मग. मग ढुमढूम च्या तालावर लेफ्ट राईट करत फ्लॅगसमोर जायचं. तू फ्लॅग वर चढवायचा, मग ड्रमच्या र्‍हिदमवर जन गण मन. मग तुझ स्पीच, मग गेस्ट ऑफ ऑनरचं स्पीच आणि मग प्राईज डिस्ट्रीब्यूशन. आता बघ शाळेत काय वट आहे माझी. सॅटऽडेला टीचर आणि पीटी चे सर येतील ऑफिशियल इन्व्हिटेशन द्यायला."
सोहळा मस्त रंगला. ड्रमचा आवाज इतका जोरदार होता कीं शाळकरी मुलें वाजवताहेत म्हणून सांगितलें तर विश्वासच बसणार नाहीं. सौ. गंगाधरन त्या १९४७ सालच्या स्वातंत्र्यदिनीं आठनऊ वर्षांच्या होत्या. त्या दिवसाच्या आठवणीनें त्या अगदीं भारावून गेल्या होत्या आणि भरभरून बोलत होत्या. माझाहि रथ दोन अंगुळें वर हवेंत होताच. त्यांच्या बडबडीनें तो आणखी दोन अंगुळें वर गेला. उत्साहानें छोटेंसेंच पण जोरदार भाषण ठोकलें आणि भरपूर टाळ्या मिळवल्या. जसा आखला होता तस्साच मस्त सोहळा झाला. वयानें, शिक्षणानें आणि ज्ञानानें त्या श्रेष्ठ असल्याने मी त्यांना योग्य तो सन्मान दिला. त्यामुळें कार्यक्रमाची शोभा वाढली. खरें तर त्यांनाच चीफ गेस्ट करायला हवें होतें. पण कदाचित जेंडर बायसमुळें मीं झालों असणार. भारत नांवाच्या एका पाचवीतल्या मुलानें दणदणीत भाषण केलें. पण सर्वांत खणखणीत आणि जोरदार भाषण मात्र माझेंच होतें.
आजहि १५ ऑगस्टला अचानक आजूबाजूचें सारें गायब होतें. मी तस्साच ड्रमच्या तालावर तिरंग्याकडे खाडखाड चालत जातो, प्रास्ताविक चालू असतांना सौ. गंगाधरनचे दाक्षिणात्य उच्चारातले ते मंतरलेले शब्द ऐकूं येतात, तीं भारलेलीं जोरदार भाषणें आठवतात. चिरंजिवाचा तो अभिमानानें फुललेला चेहरा आठवतो आणि आठवणींचे आभाळ मनांत मावत नाहीं. जय हिंद.
पूर्वप्रकाशन: मनोगत.कॉम, १८-०८-२००९.
No comments:
Post a Comment